محمدرضایی

«محمد رضايي»، تعزيه خوان قودجان خوانسار يك بار همراه با يك گروه 18 نفره تعزيه‌خوان ايراني به دعوت تئاتر رم براي اجرا به ايتاليا رفته است. 22 اجرا در رم، 2 اجرا در سيسيل و 2 اجرا در تانامورا حاصل كار اين گروه است

صنعت گردشگري: متولد تهران است اما نسبش به فراهان اراك مي‌رسد. پدرش «حاج رحمت الله رضايي» از بزرگان تعزيه بوده و شانه به شانه هاشم فياض، پير تعزيه خوانان ايران ميدان تعزيه را زير پاشنه پا مي‌گذاشته است. «محمد رضايي» از پنج سالگي شبيه خوان تعزيه شده است و امروز پس از 50 سال از راه آمده‌اش پشيمان نيست. خودش مي‌گويد: «علاقه زيادي به اين كار داشتم حتي تحصيلم را به خاطر كار تعزيه رها كردم.»

رضايي الفباي تعزيه را از گرمسار آغاز مي‌كند. در ايام ماه محرم هاشم فياض «اشقيا خوان» است و حاج رحمت الله رضايي «اوليا خوان». محمد‌ رضايي اما از بچه‌‌خواني آغاز مي‌كند. او مي‌گويد: «يك تعزيه‌خوان حرفه‌اي بايد كارش را از بچه‌ خواني شروع كند، بعد نوجوان خواني كند تا بتواند پس از علي‌اكبر خواني و شهادت خواني به امام خواني بپردازد. يك عده هم پس از گرفتگي حنجره كه در اصطلاح به آن دوران تكليفي مي‌گويند مجبور مي‌شوند به اشقيا‌خواني بپردازند.»

رضايي كه امروز پس از سال‌هاي بسيار گام زدن در مسير تعزيه، هر سال در حسينيه قودجان نقش شبيه امام حسين و كارگرداني كار را برعهده مي‌گيرد از پخش وسيع فيلم‌ها و سي‌دي‌هاي اين تعزيه ناراضي است : «خيلي‌ها با استفاده از همين سي‌دي‌ها، تعزيه خواني را كپي مي‌كنند و بدون طي مراحل خودشان را تعزيه خوان مي‌دانند.»

آغاز هميشه سخت است

ساختن بناي حسينيه قودجان در سال 58 آغاز شد. مرتضي خاتمي فقيه قودجاني در سال 58 حسينيه كوچك قودجان خوانسار را ويران كرد تا بر جاي آن از نو بنا كند.

از سال 1372 تعزيه‌خواني در قودجان به صورت حرفه‌اي در آمد. بناي عظيم حسينيه قودجان هر سال جمعيت بسياري را به خود مي‌خواند . براي تماشاي تعزيه، در سال‌هاي اول البته مردم با مشكل اسكان رو به رو بودند و با كاميون و وانت و اتومبيل‌هاي شخصي در بيابان‌هاي اطراف قودجان اسكان پيدا مي‌كردند. با اين حال دشواري‌ها سپري شدند: «آوازه اين مساله در سرتاسر ايران پيچيده است. ما امسال سه ساعت، پخش مستقيم اينترنتي داشتيم. الان در خيلي از شهرهاي ديگر تحت تاثير حسينيه قودجان، حسينيه مي‌سازند. حتي در مناطق دور افتاده‌اي مثل سيرجان و مجدآباد فراهان.»

يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي اين تعزيه عرضه سي‌دي تصويري هر تعزيه يك روز پس از اجراست اگر چه از كيفيت خيلي بالايي برخوردار نبود. رضايي مي‌گويد: «سي‌دي‌هاي تعزيه ما خيلي مشتري دارد. فقط در تهران بين 25 مركز فرهنگي اين سي‌دي‌ها را عرضه مي‌كنند و در همين چند روزي كه از پايان تعزيه‌خواني قودجان گذشته است، در حدود يك هزار و 500 سي‌دي در سطح ايران به فروش رفته است.»

در 10 روزي كه تعزيه قودجان برپاست، 500 ميليون ريال هزينه مي‌شود تا مردم راضي به خانه‌هاي‌شان باز گردند و 400 پرسنل حفظ نظم مراسم و رسيدگي به امور را بر عهده دارند. رضايي ادعا مي‌كند بخش بزرگي از اين پول را نذورات مردم تامين مي‌كند. او مي‌گويد: «تنها در سالن‌هايي كه به عنوان خوابگاه مسافران ساخته شده‌اند حداقل از 3 هزار پتو استفاده مي‌شود. 12 هزار قطعه فرش زير‌انداز جمعيت مي‌شود و از امسال بالش هم براي مسافران تدارك ديده شده است.»

البته علاوه بر سالن‌هاي بزرگي كه به عنوان خوابگاه مورد استفاده قرار مي‌گيرند 70 اتاق جدا براي خانواده تعزيه خوانان و مهمانان ويژه در نظر گرفته شده است. ولي حضور جمعي مردم در سالن‌هاي بزرگ مشكلات خاص خودش را دارد. رضايي مي گويد: «چون بيشتر مسافران از روستاها و شهرستان‌هاي كوچك مي‌آيند خيلي سخت است كه بهداشت جمعي حفظ شود و با وجود اين‌ها ما تذكراتمان را مي‌دهيم.»

گرچه زمين‌هاي كشاورزي مردم قودجان در اين ايام در معرض آسيب‌هاي مختلف هستند ولي برخي از آنان با فروش محصولات خانگي و وسايل مورد نياز مسافران در اين مدت سود هم مي‌برند و از لحاظ عمومي هم برايشان سود آور است. محمد رضايي مي‌گويد: «همين امسال مشكل لوله‌كشي گاز شهري قودجان بر‌طرف شد و كارهاي عمراني روستا هم به دليل حضور مسئولان در اين مراسم و قول‌هايي كه مي‌دهند بسيار پيشرفت كرده است و اين روستا از تلفن بهره‌مند است.»

«اين ايام براي خوانساري‌ها خيلي سودآور است.» رضايي با بيان اين مطلب ادامه مي‌دهد: «مردم خوانسار هم خانه‌هايشان را اجاره مي‌دهند و هم مسافران به عنوان سوغاتي، عسل خوانسار را كه خيلي معروف است، با خود مي‌برند. در ضمن اين برنامه جايگاه منطقه را ارتقا داده است.»

تعزيه اما تنها به چنين فضاي طرب‌انگيزي ختم نمي‌شود. گاه كناره‌نشينان تعزيه آن‌چنان متاثر مي‌شوند كه شمر و ابن سعد را به ضربتي مي‌نوازند. گرچه آن‌گونه كه رضايي مي‌گويد: «در خارج از كار، آنان را ذاكر مي‌دانند و حتي نذرشان هم مي‌كنند.»

به نظر رضايي عشق در تعزيه خواني خيلي مهم است. گرچه در آمد تعزيه كم است اما آنقدري هست كه بتواند روزگارش را بگذراند و البته در كنارش به كار مداحي نيز مي‌پردازد. رضايي براي آن‌كه بتواند در كارش موفق‌تر باشد زياد تئاتر مي‌بيند چون كار كارگردان تعزيه سخت‌تر است . مي گويد: «سر گروه تعزيه كه به آن «معين البكا» هم مي‌گويند، هم بايد كار كارگردان را انجام دهد و هم خودش نسخه بخواند و اگر نسخه خواني نكند بايد حتما در صحنه حضور داشته باشد.»

رضايي معتقد است اگر 20 درصد آن امكاناتي كه در قودجان وجود دارد در تهران موجود بود، محشري برپا مي‌شد «اي كاش فقط يك حسينيه مثل حسينيه قودجان مي‌ساختند چون براي تعزيه حتما بايد محل مخصوصي وجود داشته باشد مثل حسينيه قودجان كه كار هم اصالت خود را حفظ كند و هم براي بازي تعزيه خوان‌ها محدوديتي از نظر اندازه صحنه وجود نداشته باشد.»

رضايي مي‌گويد: وزارت ارشاد آن كاري را كه بايد انجام دهد، نداده است. ولي كساني كه آن سوي مرز زندگي مي‌كنند اقبال خوبي به اين هنر كهن ايراني نشان داده‌اند. رضايي به ياد مي‌آورد: «يك بار به دعوت تئاتر رم كه پسر آقاي نصرت كريمي كارگردان و بازيگر قديمي تئاتر آنجاست و با ارتباطي كه آقاي عباس كيارستمي داشت براي اجراي تعزيه به رم رفتيم و در قالب يك گروه 18 نفره، 33 روز در ايتاليا تعزيه اجرا شد كه 22 اجرا در رم داشتيم، 2 اجرا در سيسيل و 2 اجرا در تانامورا. بعد از پايان كارمان يك كارگردان مشهور ايتاليايي به كيارستمي گفته بود من با امام حسين و مذهب ايران آشنايي ندارم ولي اگر روزي خواستم يك كار مذهبي بسازم حتما از هنرمندان تعزيه ايران استفاده مي‌كنم.»

رضايي فراموش نمي‌كند كه از فيلم مستند ناصر تقوايي در مورد تعزيه نيز تجليل كند: «كاري كه آقاي تقوايي كرد موجب شد كه تعزيه در يونسكو ثبت شود. اين هنر را به يك هنر جهاني تبديل كرد. ما براي تقوايي تعزيه شهادت خواني حر را اجرا كرديم كه بسيار تاثير‌گذار بود.»

محمد‌رضايي خبرهاي خوبي هم دارد. او و دوستانش به تازگي تلاش مي‌كنند تا انجمن تعزيه خوانان ايران را تاسيس كنند تا با تشكيل كلاس‌هاي تعزيه و ارتباط با شعرا و دانشجويان بتوانند وضعيت نابسامان تعزيه خواني در ايران را سامان‌دهي كنند. او مي‌گويد: «ارشاد مي‌خواست ما را زير چتر خود قرار دهد اما ما گفتيم بايد استقلال خودمان را حفظ كنيم گرچه دولت هم وظيفه دارد كه ما را كمك كند.» رضايي از عزمي جدي سخن مي‌گويد: «ما معتقديم كه بايد هنر تعزيه را به مردم جهان بشناسانيم و اين كار را خواهيم كرد. همانطور كه امروز مردم جهان تعزيه قودجان را مي‌شناسند.»

+ نوشته شده در  ۱۳۸۷/۱۱/۰۷ساعت 23:11  توسط وحید  |